بیت کوین ابزاری خشونت پرهیز و مانع سانسور مالی دولتی (بخش اول)

فناوری‌هایی مانند اینترنت و پیام فوری نحوه تعاملات انسان‌ها را دگرگون کرده است و در نهایت روش‌ها و تاکتیک‌های قدیم و جدید کنش‌های خشونت پرهیز را شکل داده‌اند. بیت کوین نیز در صدد همین کار است. افرادی که در جوامع نسبتا باز مانند فنلاند زندگی می‌کنند، در قیاس با پنج میلیارد نفری که تحت نظام‌های اقتدارگرا زندگی می‌کنند، می‌توانند بی آنکه نگران سرکوب و سانسور مالی باشند، معاملاتی امن داشته باشند. بیت‌ کوین در جوامع بسته و اقتدارگرا، جایگزینی عرضه می‌کند تا بتوان از نظام‌هایی که سانسور مالی و سرکوب را تداوم می‌بخشند، دوری کرد.

این مطلب ترجمه‌ای از یک مقاله علمی است که توسط کارشناسان ایران بروکر خلاصه شده است. برای مطالعه فایل اصلی می‌توانید به این لینک مراجعه کنید.

مشکلات موجود در سیستم مالی سنتی

فعالین حقوق بشر، سازمان‌های غیرانتفاعی و منتقدان دولت‌ها در سرتاسر جهان با شکلی از سرکوب مواجه هستند که با ابزارهای قانونی و اقتصادی اعمال می‌شوند. این شیوه معمولا از این قرار است: نخست دولت‌ها ظرفیت‌های مالی و اجرایی افراد و گرو‌ه‌ها را با الزام آنها به ارائه اطلاعات حساس فعالیت‌هایشان، شرکا و ذینفع‌هایشان محدود می‌کنند. این شرکت‌ها همچنین بخاطر دریافت اندکی بودجه از خارج برچسب می‌خورند و تهدیدآمیز جلوه داده می‌شوند.

دولت‌ها تحت محدودیت‌های قانونی عام و مبهمی مانند مبارزه با افراط گرایی، پول‌شویی، و مبارزه با تروریسم عمدا موانع سختی بر سر راه تامین مالی ایجاد می‌کنند. بنجامین نایمارک در پژوهشی نشان داده است که مشکلات انتقال بانکی و محدودیت‌های قانونی یکی از دست و پاگیرترین موانع برای حامیان مالی موسسات مبارزه با خشونت است.

همچنین باید توجه داشت که حمایت خارجی ممکن است پیامدهای ناخوشایند مثل تضعیف مشروعیت یک جنبش، کاهش سطح مشارکت و افزایش سرکوب، در پی داشته باشد. بنجامین نایمارک (Benjamin Naimark) در تحقیق خود دریافت که برخی از اهداکنندگان چه بسا ترجیح می‌دهند که از سازمان‌های غیرانتفاعی سنتی حمایت کنند زیرا آنها برای اینکه خطرات دریافت‌کنندگان کمک‌هزینه و بنیادهایشان را بکاهند از شیوه‌های تحریک‌آمیز کمتری استفاده می‌کنند. با اینحال کنترل‌های محدودکننده در کشورهایی مانند هند و روسیه مستلزم این است که اهداکنندگان صرف‌نظر از تغییر اجتماعی که از آن حمایت می‌کنند باید خود را آماده انواع اتهامات حزبی و واکنش‌های اقتدارگرایانه کنند.

دوم اینکه، دولت‌ها به بهانه چنین قوانینی اقداماتی مانند دستگیری فعالین حقوق بشر و سازمان‌های غیردولتی و منتقدان دولت را توجیه می‌کنند و آنگاه حساب‌های بانکی این افراد را مسدود می‌کنند و دارایی‌هایشان را مصادره می‌کنند. طبعیتا سانسور مالی تاثیر طولانی مدت و وخیمی دارد که می‌توان به از دست دادن فرصت‌های کاری و کسب درامد، تاثیرات مخرب بر سلامت روان (زیرا مشخص نیست محدودیت‌های مالی کی برداشته می‌شوند) ممنوع‌الخروج شدن و مسدود شدن دارایی افراد اشاره کرد. این اقدامات اغلب منجر به تعلیق یا توقف فعالیت سازمان‌ها و محرومیت از حقوق قانونی افراد می‌شود.

مدافعان حقوق بشر، فعالان دموکراسی‌خواه و اقلیت‌ها به طور خاصی در برابر چنین اقداماتی آسیب‌پذیر هستند و این اقدامات چه بسا با مهاجرت اجباری، تبعیض یا سکوت، شکنجه، زندان یا مرگ و اشکال دیگر سرکوب شود. افزون بر اینها، اقداماتی از این دست اغلب مانع از ارائه کمک، حمایت از جوامع دیگر و فعالان حقوق بشر می‌شود. با وجود اختلاف‌های منطقه‌ای و زمینه‌ای، ماهیت این روند مستلزم سرکوب جامعه مدنی و فعالیت‌های حقوق بشری بوسیله ابزارهای اقتصادی، قانونی و بوروکراتیک است.

بیت کوین ابزاری در مقابل خشونت

افراد و گروه‌ها می‌توانند با بیت کوین در برابر سرکوب و سانسور مالی مقاومت کنند. برای مثال، در انجمن آزادی اسلو (2022)، لئونید ولکوف رئیس مبارزه با فساد (ACF) بیان کرد که ACF از بیت کوین به‌عنوان یک کانال حمایتی برای حفاظت از مخالفان سانسور مالی دولتی استفاده کرده است. ACF، فساد مقامات بلند پایه روسیه و تجار قدرتمند را بررسی و افشا می‌کند و از این طریق با فساد مبارزه می‌کند. ACF پس از اینکه در اوریل 2021 به سازمانی افراطی متهم شد، مجبور شد به خارج کشور نقل مکان کند و اینجا بود که بیت کوین نقشی مهم در حمایت از همکاران این بنیاد در داخل روسیه پیدا کرد بدون اینکه اتهام حمایت مستقیم از سازمانی هم‌ردیف با گروه‌های تروریستی مانند القاعده و داعش متوجه‌شان شود. حمایت‌های بیت کوینی حدود ده درصد از کل کمک‌های مالی را تشکیل می‌داد که در می 2021 به 675 بیت کوین رسید. ولکوف تاکید دارد که بیت کوین صرفا یک ابزار پرداخت قابل اعتماد و مفید برای این سازمان است.

با این حال، تحقیقاتی نیز از سوی دانشگاهیان راجع‌به استفاده از بیت‌ کوین برای تامین مالی غیرقانونی، مانند تامین مالی تروریسم، پولشویی، بدافزارها، سواستفاده از کودکان، کلاهبرداری، باج افزارها و بازارهای دارک وب منتشر شده است. علاوه بر اینها دغدغه‌هایی نیر راجع‌به نظارت بر رمزارزها و مسائل فنی و نگرانی‌های زیست محیطی وجود دارد. همانطور که توضیح داده شد، رمزارز این پتانسیل را دارد که ارزیابی‌های تحلیلی را منحرف کند و تاثیر منفی بر تلقی ما از این فناوری نوپا ‌بگذارد.

به عبارت دیگر، یک شکاف معرفتی عظیم راجع به بیت کوین در زمینه سانسور مالی و مقاومت بدون خشونت وجود دارد. در واقع تاکنون هیچ پژوهش دانشگاهی راجع به این موضوع یافت نشده است که این مطالعه به آن ارجاع داده شود. بنابراین هدف از این تحقیق، بررسی استفاده از بیت کوین به‌عنوان ابزاری است که کمپین‌های مقاومت بدون خشونت بتوانند علیه سانسور مالی دولتی بکار گیرند.

در این مقاله، انگاره‌ها، زمینه، تعاریف مربوط به سانسور مالی، بیت کوین، کنش بدون خشونت و اثر معکوس را تعریف خواهیم کرد. با مقایسه روش‌ها و ابزارهای بدون خشونت پیشین که مستلزم پول بود، استدلال خواهیم کرد که بیت کوین بعنوان ابزاری بدون خشونت عمل می‌کند.

نظریه و پیشینه پژوهش

پس از خلق بیت کوین در سال 2008، چندی نگذشت که به تبع آن ارزهای زیاد دیگری ایجاد شدند. بر طبق داده‌های کوین کگو (CoinGecko )، در حال حاضر بیش از 10000رمزارز وجود دارد و این عدد رو به افزایش است. با این حال بسیاری از رمزارزها غیرقانونی، ناچیز یا غیرفعال هستند و صرفا تعداد انگشت شماری از این پروژه‌ها علاوه بر بیت کوین برقرار هستند. از این روی برای سهولت کار، ما منحصرا روی بیت کوین تمرکز می‌کنیم و در صورت لزوم به سایر رمزارزها اشاره خواهیم کرد. بعلاوه، غالب کمپین‌های بدون خشونت و دیگر گروه‌های مدافع حقوق بشر عمدتا از بیت کوین استفاده می‌کنند.

کلمه «ارز» در اصطلاح «رمزارز» که عموم مردم و گفتمان‌های دانشگاهی از آن استفاده می‌کنند شاید باعث خلط مفهوم شود، آنها همگی به یک شکل طراحی نشده‌اند. بنابراین از این به بعد به جای «رمزارز» از «دارایی‌های دیجیتال» استفاده می‌کنیم. به لحاظ مفهومی، دارایی‌های دیجیتال شامل رمرزارزها می‌شود. دارایی‌های دیجیتال به‌عنوان یک ارزش دیجیتال و به لحاظ رمزنگاری امن تعریف شده‌اند که مبتنی بر فناوری دفتر کل توزیع شده (Distributed Ledger)، است که انتقال، ذخیره و معامله آن به صورت الکترونیکی اتفاق می‌افتد. این نوع دارایی شامل رمزارز، توکن کاربردی، استیبل کوین و توکن‌های غیرقابل معاوضه است.

بیت کوین روز به روز کاربرانی جدید و کاربردهایی نو پیدا می‌کند و از این جهت پیشرفتی بسیار خاص کرده است. سایپرپانک‌ها از آن به عنوان پولی جادویی بین خود استفاده می‌کنند، سرمایه‌گذاران غیرقانونی از آن به‌عنوان پولی تاریک برای خرید کالا استفاده می‌کنند، بانک‌هایی هستند که خدمات دارایی‌های دیجیتال را عرضه می‌کنند و آنگاه دولت و ملت‌ها به فکر استفاده از آن به‌عنوان پول قانونی هستند. در سال 2022 حدودا بیش از 400 میلیون نفر صاحب یک دارایی دیجیتال بودند. از این افراد، تعداد فزاینده‌ای در اقتصادهای نوظهرو مانند ویتنام، فیلیپین و پاکستان قرار دارند. آنها با این دارایی‌ها حواله‌های  مالی را ارسال و دریافت می‌کنند و هنگام تورم و نوسانات ارز فیات (روپیه، بولیوار، پزو) ارزش دارایی خود را حفظ می‌کنند.

بیت کوین تا حدی در برابر مخاطرات ژئوپولتیک، بحران‌های اقتصادی داخلی و ناامنی جهانی از دارایی محافظت می‌کند. به رغم تامین مالی غیرقانونی، استفاده قانونی از دارایی‌های دیجیتال بسیار بیشتر از کاربردهای مجرمانه است. میزان تراکنش‌های غیرقانونی از سال 2017 تا 2019 به طور مستمر رو به کاهش بوده است. حتی اگر عمده سرمایه‌گذاری‌های غیرقانونی مربوط به بیت کوین نباشد بازهم تصور منفی راجع به بیت کوین برقرار است. کمتر به این امر التفات شده که بیت کوین چگونه می‌تواند دربرابر سانسور مالی دولت‌های مستبد عمل کند.

سانسور مالی

به لحاظ تئوری، مقاومت در برابر سرکوب مالی و سانسور با استفاده از بیت کوین ساده‌تر است زیرا دولت نمی‌تواند بر آن نظارت کند. اگر کاربر کلیدهای خصوصی بیت کوین خود را در اختیار داشته باشد، در این صورت تصاحب بیت کوین، مسدودسازی حساب‌های بیت کوین و تراکنش‌های بیت کوین ناممکن یا بسیار سخت خواهد بود.

اگرچه در این یادداشت نمی‌توان به بسیاری از راه‌های استفاده از بیت کوین برای مقابله با سرکوب مالی پرداخت، اما ضروری است که بصورت گذارا نکاتی را بیان کنم. سرکوب مالی به مجموعه‌ای از قواعد، قوانین و محدودیت‌هایی خارج از بازار اشاره دارد که دولت به منظور محدود ساختن واسطه‌های مالی یک اقتصاد خاص بطور حداکثری از آنها استفاده می‌کند. اساسا، این اقدامات به ضرر پس‌اندازکنندگان است و از تراکنش عادی افراد و گروه‌ها جلوگیری می‌کند. برای مثال می‌توان به سقوط ارزش پول در هند، کمک مالی به قبرس، استعمار پولی در کشورهای غرب آفریقا که سابقا مستعمره فرانسه بودند و سیطره اسراییل بر اقتصاد فلسطین، تورم شدید در ونزوئلا، لبنان و زیمباوه اشاره کرد.

در حقیقت، خالق بیت کوین، ساتوشی ناکاموتو، در اولین بلاک، «بلاک پیدایش»، پیامی را نوشته بود و بر علیه سقوط ارزش فیات یا به عبارت دیگر علیه سرکوب مالی استدلال کرده بود. ناکاموتو پیشنهاد داده بود که قدرت ایجاد این پول و اعتبار آن نباید در دست دولت باشد بلکه باید در فناوری مبتنی بر ریاضیات و رمزنگاری باشد.

بنیاد مرزهای الکترونیکی سانسور مالی را رویه‌ای تعریف می‌کند که هدف آن سرکوب آزادی بیان بوسیله ابزارهای مالی است. در واقع، پول شکلی از گفتار است که باعث ارتباط می‌شود و بیانگر ارزش است. این نوع سانسور بر حقوق اساسی بشر مانند آزادی بیان، جنبش و مذهب تاثیر می‌گذارد زیرا وجود آنها اغلب مشروط به انجام داد و ستد مالی است. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که دولت‌ها عمدا با نهادهای مالی و واسطه‌های پرداخت سازش می‌کنند یا تحت فشارشان می‌گذارند که دگراندیشان و آزادی بیان را سرکوب کنند.

سانسور مالی می‌تواند اشکال متعددی داشته باشد مثل ممانعت از افتتاح حساب بانکی، جلوگیری از دسترسی به برخی از روش‌های پرداخت یا حساب‌های بانکی، مسدود کردن دارایی‌ها یا تحریم برخی افراد یا گروه ها. در این یادداشت به تحریم‌ نمی پردازم. بیت کوین در برابر سانسور مالی مقاومت دارد اما در این بین خطرات کمی نیز وجود دارد که به آنها خواهیم پرداخت.

ویکی لیکس اولین سازمان غیرانتفاعی بود که در سال 2011 به دلیل سانسور مالی کمک‌های مالی بصورت بیت کوین را پذیرفت. ایالات متحده بانک‌ها و واسطه‌های پرداخت را تحت فشار قرار داد تا حساب‌های بانکی ویکی لیکس را پس از افشای اسناد جنجالی ببندد. ناکاماتو در سال 2010 به ویکی لیکس توصیه کرد که از بیت کوین استفاده نکنید و اظهار داشت:

این پروژه باید به تدریج رشد کند تا این نرم افزار بتواند در مسیر خود پر قدرت ادامه دهد. من این درخواست را از ویکی لیکس دارم که از بیت کوین استفاده نکند. بیت کوین در ابتدای راه خود، یک جامعه آزمایشی کوچک است. گرمایی که شما به راه خواهید انداخت ممکن است ما را در این مرحله بسوزاند.

در نهایت این هدایای بیت کوینی به سازمان کمک کرد که به انتشار اسناد افشاگر ادامه دهد و در طول این سالها 4000 بیت کوین جمع آوری کند.

بیت کوین

 مقدمات

پیش از آنکه تعریف درستی از بیت کوین ارائه دهم، سه مقدمه خواهم گفت. یک، کلمه بیت کوین به شکل بولد و معمولی معنای متفاوت از یکدیگر دارند. بیت کوین، به شکل بولد به اکوسیستم و به طور ویژه به شبکه و پروتکل  پرداخت اشاره دارد. بیت کوین با نگارش معمولی به بیت کوینی اشاره دارد که در حکم ارز است ( مثلا من 10 بیت کوین دارم، همانطور که می‌گوییم «من ده یورو دارم»). بنابراین ما برای سهولت از بیت کوین با نگارش معمولی استفاده می‌کنیم. دوم، در این یادداشت بحثی راجع به اینکه آیا بیت کوین پول است یا خیر به میان نمی‌آید، در مقالات و نوشته‌های دیگر راجع به این موضوع بحث شده است.

همچنین به این مسئله نمی‌پردازم که بیت کوین کدام  یک از معیارهای پول را براورده می‌کند و اینکه آیا صاحب ویژِگی‌های پول است یا خیر. این موارد در بحث من محلی از اعراب ندارند و هیچ کس نمی‌تواند به دیگری دیکته کند که از بیت کوین به عنوان پول استفاده نکند. در این یادداشت بیت کوین به طور ضمنی بعنوان پول درنظر گرفته شده است.

سوم، مهم است که بدانیم بیت کوین چگونه کار می‌کند تا دریابیم چطور روی حوزه‌های دیگر اثر می‌گذارد. با این حال، متخصصان علوم اجتماعی نیازی ندارند که پیچیدگی‌های تکنولوژیک پشت بیت کوین ( مثل اثبات کار، رمزنگاری با کلید عمومی، شبکه‌های همتا به همتا) را بدانند. زیرا مثل این است که بگوییم برای درک تاثیر اینترنت بر جامعه باید پروتکل اینترنت یا هوش مصنوعی را عمیقا درک کنیم. اگرچه، چند هشدار فنی وجود دارد که باید مورد توجه قرار داد، به طور خاص ویژگی‌هایی که به کار مقاومت در برابر سانسور مالی می‌آید در این مطلب مورد بررسی قرار گرفته است.

تعریف بیت کوین

بیت کوین اولین پول معتبر غیرمتمرکز است که وابسته به قدرتی مرکزی نیست. پیش از آن سیستم‌های پرداخت الکترونیکی بیشماری پیشنهاد داده شده بود، اما همه آنها بخاط قدرت مرکزی شکست خوردند. سپس ساتوشی ناکاماتو، نام مستعار فرد یا گروهی که در ابتدا بیت کوین را ایجاد کرد، این دارایی رمزنگاری شده را بر اساس مولفه های فنی دهه‌های گذشته 1980 و 90 ایجاد کرد. در حال حاضر نزدیک به 15 هزار کامپیوتر در سرتاسر جهان وجود دارد که روی شبکه بیت کوین به شکل همتا به همتا کار می‌کنند و آن را غیرمتمرکز نگه می‌دارند.

به این ترتیب، تراکنش‌های بیت کوین به مرزها یا حوزه‌های اختیار دولت ــ ملت‌ها (nation-state) محدود نمی‌شود. کاربران عادی، استخراج کنندگان،ارائه‌دهندگان خدمات و معاملات، پروتکل‌های اضافی (مثل شبکه لایتینگ) و توسعه‌دهندگان در اکوسیستم بیت کوین شرکت دارند. یعنی هرکس در این شبکه می‌تواند بدون ثبت نام، احراز هویت یا مجوز خاص در شبکه شرکت کند و نود (node) شخصی خود را اجرا کند. پس همانطور که گفتیم بیت کوین، مقاوم در برابر سانسور، عمومی، بی‌طرف، باز و بی مرز است.

برای اینکه نحوه عملکرد بیت کوین را نشان دهم، فرض کنید علی یک ساتوشی، کوچکترین واحد بیت کوین، به محمد ارسال می‌کند. برای انجام این کار، آنها به یک کیف پول بیت کوین در این شبکه نیاز دارند. کیف‌های پول‌، کلیدهای خصوصی‌شان را مدیریت می‌کنند و آدرس‌های بیت کوین زیادی را به دلخواه خلق می‌کنند. سپس، علی با گرفتن آدرس بیت کوین محمد، تعیین مبلغ و ایجاد یک امضای دیجیتالی که با کلید خصوصی او ساخته شده و مثل رمزعبور است، تراکنشی را انجام می‌دهد. کلید خصوصی رشته‌ای از اعداد و حروف است که تصادفی ایجاد می‌شود. هرچند که کاربر عمدتا یک عبارت پشتیبان 12 یا 24 کلمه‌ای کاربرپسند ایجاد می‌کند که همان اطلاعات را رمزگذاری می‌کند. اگر محمد یا علی کلید خصوصی خود را گم یا فراموش کنند، دسترسی به بیت کوین خود را برای مدتی نامحدود از دست خواهند داد.

سپس، کیف پول علی تراکنشی را به یک یا چند نود در این شبکه می‌فرستد و نودها اعتبار آن را با بررسی اینکه آیا بیت کوین دارد و آیا امضای دیجیتال او معتبر است، تایید می‌کند. هنگامی که این تراکنش بررسی شد، این نود آن تراکنش را به سایر نودهای شبکه می‌فرستد. آنگاه تراکنش وارد استخر حافظه می‌شود، جاییکه تراکنش‌های تاییدنشده در آن ذخیره می‌شوند. نودهای ماینر تراکنش‌هایی را از استخر حافظه انتخاب می‌کنند تا در یک بلوک جدید گنجانده شود و سعی می‌کنند آن را به بلاک چین اضافه کنند.

وقتی یک ماینر با موفقیت بلوک حاوی تراکنش را اضافه کند، سایر نودها کپی‌های خود از بلاک چین را به‌روز می‌کنند و تراکنش تایید می‌شود.

بلاک چین

بلاک چین زنجیره ای از بلاک‌ها است و هر بلاک شامل تراکنش‌هایی است. یک نود ماینر، برای حل معما با دیگر نودها رقابت می‌کند تا ترتیب تراکنش‌ها را  در یک بلاک معین کند. بنابراین بیت کوین جدید ایجاد می‌شود و امنیت سیستم حفظ می‌شود. ماینرها تراکنش‌های جدید را در بلوک‌ها تایید و ثبت می‌کنند و پاداش‌هایی را در قالب کوین‌های جدید و کارمزد تراکنش دریافت می‌کنند. تقریبا هر چهارسال، مقدار بیت کوین تازه استخراج شده به نصف کاهش می‌یابد و این روند ادامه می‌یابد تا زمانی که 21میلیون بیت کوین موجود شود. در نهایت، هنگامی که نودها نسخه‌های دفترکل خود را به روز می‌کنند و تراکنش او به دفتر کل اضافه می‌شود، کیف پول آنتی از این تراکنش مطلع می‌شود. اگر یک ماینر تحت فشار قرار گیرد تا تراکنش را دریک بلوک قرار ندهد و آدرس بیت کوین را در لیست سیاه بگذارد، به آن سانسور می‌گویند.

منتظر قسمت دوم این مقاله باشید.